مانایی ادیان و انتخاب گروهی
در این قسمت از مجموعه پادکست «ناباوری»، موضوع اصلی چرایی ماندگاری و تداوم برخی ادیان در طول تاریخ است. با گسترش دیدگاه از سطح فردی به سطح گروهی، بررسی میشود که چگونه فرهنگها و باورهای دینی میتوانند در فرآیند «انتخاب گروهی فرهنگی» موفق شوند یا از بین بروند. نظریه «میراثبری دوگانه» مطرح میشود که بر اساس آن، تکامل انسان تنها تحت تأثیر وراثت ژنتیکی نیست، بلکه انتقال فرهنگی — از طریق یادگیری اجتماعی، هنجارها و تقلید — نیز نقشی اساسی دارد. این انتقال فرهنگی مرزهای پایدار بین گروهها ایجاد میکند و امکان رقابت و انتخاب در سطح گروهی را فراهم میسازد. برای توضیح این مفهوم، از مثالهایی مانند «معمای زندانی» و «بازی شکار گوزن» استفاده میشود تا نشان دهد منافع فردی و جمعی لزوماً همسو نیستند و گاه رفتارهای همکارانه در سطح گروه — حتی اگر برای فرد هزینهبر باشد — میتواند بقای کل گروه را افزایش دهد.
در ادامه، با اشاره به انتقاداتی که اندیشمندانی مانند ریچارد داوکینز و استیون پینکر به «انتخاب گروهی» وارد کردهاند، توضیح داده میشود که این انتقادات عمدتاً بر انتخاب در سطح ژنتیکی متمرکز است، در حالی که انتخاب در سطح فرهنگی — به دلیل وجود مکانیزمهایی مانند همرنگی با جماعت، روانشناسی هنجارها و نمایشهای اعتبارافزا — میتواند پایدار باشد. شواهد تجربی نیز نشان میدهند که تنوع فرهنگی بین گروهها بسیار بیشتر از تنوع ژنتیکی است و همین تفاوتها زمینه را برای انتخاب گروهی فرهنگی فراهم میکند. برای نمونه، مقایسه دو فرقه مذهبی «شیکرها» و «مورمونها» نشان میدهد که هنجارهای فرهنگی مرتبط با ازدواج و تولیدمثل (در یک گروه ممنوع و در دیگری تشویق شده) چگونه میتوانند سرنوشت یک گروه را رقم بزنند. در نهایت، نظریه «خدایان بزرگ» (نورنزایان) مطرح میشود که بیان میکند باور به خدایانی همهتوان، ناظر و اخلاقگرا میتواند همکاری درونگروهی را به حداکثر برساند و به گروههای دارای چنین باورهایی مزیت رقابتی در گسترش و بقا ببخشد. بنابراین، ادیان موفق نه تنها به دلیل محتوای اعتقادی، بلکه به دلیل تقویت هنجارهای همکاری، انسجام گروهی و رفتارهای مرتبط با بقا و تولیدمثل، در فرآیند انتخاب فرهنگی برنده شدهاند.
متن کامل نوشته را از این لینک بخوانید.
قسمت قبلی این مجموعه پادکست را از این لینک بشنوید.
